Yönetmen John Carpenter’ın kıymetli sinemalarından biri olan “Onlar Yaşıyor” 1988’de çekildi. Bilhassa teknoloji kullanımı o vakit için çok ileri seviyede olmasına karşın, son jenerasyon bilim kurgu sinemalarına ilişkin çok geride kalıyor. Sinema, Ray Nelson’ın 1963 yılında yazdığı “Saat Sekizde Sabah” isimli yapıtından uyarlanmış. Ayrıyeten sinema dehşet ve bilim kurgu olarak sınıflandırılırken Zizek’in de tabir ettiği, sistem eleştirisini de içeriyor ancak benim asıl ilgimi çeken, iktisat ve finansal piyasalar manasında sineması bedelli olan metaforlar, farklı ve enteresan bakış açıları oldu. Hatta Matrix yapımcılarının da bu sinemadan ilham aldıklarını düşünüyorum.

Hikâyeyi özetleyecek olursak sinemanın ana kahramanı George Nada, süreksiz işlerde çalışan kendi içinde bir hayat yaşayan biri. George para kazanma hedefi ile inşaat çalışanı olarak da çalışıyor. Burada arkadaşı ve ona arkadaşı olmayan Frank ise George’a kalması için ona bir yer gösterir. George bir gün dolaptaki bâtın kutulardan birini açar. Güneş gözlüğü bulursa, takar ve işte aslında her şey bu andan sonra başlar.

Filmde pek çok tesirli sahne olsa da en akılda kalıcı olanlardan bir modül de ana karakterin güneş gözlüğünü takmadan evvel caddelerde gördüğümüz reklam panolarının üzerinde “itaat et”, “televizyon izle ve uyu” üzere bilinçaltı krizler olarak ortaya çıkıyor.

George bir gün arkadaşı Frank ile görüşür, ona bu gözlükleri takmak ister ancak Frank ısrarla takmak istemez. Burada sinemanın tekrar en tesirli sahnelerinden birinin de Frank’ın benim oyunlarımın var anlatıldığı kısımlar olarak görülüyor. O denli ki Frank, bir şeylerin gelişiminin farkındadır ancak ailesini korumak için gerçekleri görme niyeti yoktur.

Film örneğinin ekonomiler ve finansal piyasalar için pahalı olduğunu düşünmemizin ana nedeni, bize farklı bakış açıları var olsa bile bunun da bir tercih olduğu iletisini vermesi.

Piyasaların geçen haftadan bu yana en kıymetli konusu, İsrail-İran ortasındaki savaş ve ABD’nin bu tansiyona katılıp katılamayacağı durumuydu. Aslında yılın değişimi bu yana en değerli piyasa hareketlerinin jeopolitik olaylarını ilettiğini açıkladı. Jeopolitik riskleri görmek çok sıkıntı değil ancak bunların ne vakit ne formda gerçekleşeceği ve piyasaların ne kadar etkileyeceğini iddia etmek adeta imkansız görünüyor. O denli ki, güneş gözlüğü takıyor olsanız da sınırsız. Son İsrail-İran savaşında birtakım sinyaller alabilmek için birçok profesyonel yatırımcı, bilhassa de kıyaslamalarla performans ölçümlerinde, biraz Frank üzere davranmak zorunda kalabiliyor sistem tasarımı açısından yapı bu biçimde kurulmuş.

Burada devreye kısmen davranışsal finans giriyor. Kısmen dememin sebebi de bu alandaki önemli ilerlemelere karşın bunları pratikte uygulamak, üstte değindiğim sebeplerden ötürü sıkıntı görünüyor. Bu hususlardaki en erken ve bence hala geçerli fikirleri ile Keynes aslında davranışsal finansın kurucusu desek yeridir. Bilhassa “General Theory” isimli kitabının 12. kısmı ortadan nerdeyse bir asır geçmesine karşın günümüzü anlamak ismine epey kıymetli olduğunu tabir edebiliriz.

Piyasaların karakteri her vakit birebir kalmıyor ve ana trendler genelde büyük ve uzun vakit geçerli olabilecek temalarla şekilleniyor. Art planda bu temalar olmasına karşın piyasanın karakterini anlayabilmek için yalnızca haberlere bakmak kâfi olmuyor en azından bu haberlerin nasıl piyasa tesirinde bulunduğunu da izlemek gerekiyor. Bu reaksiyonlar genelde iki tarafta da uç noktalara gidebiliyor. Uç noktaya gittiğimizi mananız da illa ki para kazanacaksınız manasına gelmiyor. Burada işte piyasanın karakteri devreye giriyor. Örneğin ABD piyasaları uzun vakittir “yükselmek isteyen” ve pozisyonlamanın da lehte olması nedeniyle de riskleri son ana kadar fiyatlamama eğiliminde seyrediyor. Neden bu türlü diye bakacak olursak şayet, birtakım metriklere nazaran “real money” ve “long only” dediğimiz profesyonel yatırımcılar Nisan ortası tabanlarından başlayan ve yüzde 20’ye varan artışları yakalayamamış üzere gözüküyor. Piyasa bir mühlet sonra şuna şartlanabiliyor: Bilhassa büyük düşüşler alım fırsatı olarak görülebiliyor Son vakitlerde tanınan olan TACO trade kelamı de bunu yansıtıyor.

Aslında ismine ticaret savaşları denen gümrük tarifesi müzakerelerinde gördüğümüze buna misal diyebiliriz. Piyasalar, “görüşmeler tıkandı” stili haber başlıklarıyla düşüyor, “sonra aralık kat edildi, muahede yakın” başlıkları ile de yükseliyor. Aslında fiili durumda değişen pek bir şey yok. Ticaret yahut gerçek savaşta tarafların stratejik çıkarları kalıcı bir uzlaşmaya mani ise, ABD-Çin ve İsrail-İran mevzularında bizce durum bu türlü, kalıcı barıştan fazla ateşkesler yani meseleleri erteleme, vakit kazanmaya devam etmek gaye oluyor. Bu tip çatışmalarda bir taraf öbürünü açıkça domine edecek kozlara sahip ise zorla dengeyi kendi lehine çekebilir.

Risklere karşın piyasa fiyatlamalarında şimdi büyük bir hedge istemi gözükmüyor. Üstte söz ettiğimiz görüşler doğrultusunda, görünüşe nazaran piyasa, petrol sevkiyatının İran varillerinin ötesinde etkilenmeyeceğini yahut süreksiz SPR’den (Strategic Petroleum Reserve) yapılabilecek arz artışı ile bunu karşılayabileceğini varsayıyor. Çin’in, İran ham petrolünün büyük bir alıcısı olarak ziyan görebileceğine dair haberler hakikat ancak orada da petrol depolama konusunda uzaklık alındığı iddia ediliyor. Daha da kıymetlisi piyasanın varsayımı, ABD’nin faal silahlı bir müdahaleye karışmayacağı biçiminde üzere duruyor. En değerli soru da bu aslında: ABD savaşa direkt dâhil olacak mı? Olursa İran, daha evvel söylediği üzere, ABD’yi de maksat alacak mı? Maksat alırsa bu yalnızca bölge ile kısıtlı kalmayan ve tüm dünyaya yayılan, proxy savaşları dahil, şiddet halini alır mı? Bu soruların hiçbirinin net bir yanıtının olmadığını düşünüyoruz.

İsrail ile İran ortasındaki durum süratle tırmanan bir çatışmaya dönüştü. İsrail hücumlarının kapsamı ve açıklamaları, durumun artık sadece nükleer kapasite konusunda caydırıcılık ile ilgili olmadığını, artık daha geniş gayeleri, yani rejim değişikliğini de içerdiğini düşündürüyor. Şu an pek sorulmayan ancak kritik soru, ABD’nin bu türlü bir savaşta İsrail ile iştirak kurması ve İran rejiminin düşmesi durumunda rejimden sonra yerini ne alacak ve bundan sonraki maliyeti dünya taşımaya hazır mı?

İsrail’in belirtilen gayelerine ulaşmak için, şimdiye kadar sağladığı her şeyin ötesinde, ABD’den askeri yardıma muhtaçlık duyacağı giderek daha da netleşiyor.

ABD Başkanı Donald Trump, diplomatik teşebbüsler ile askeri güç tehditleri ortasında gidip gelerek karışık bildiriler gönderiyor. Ortadoğu’da daha fazla karışmaktan kaçınma tarafındaki evvelki vaatlerine karşın Trump, artık kendi tabanında iki istikametli baskı halinde. Yani bir yandan savaşa katıl, öbür tarafta da daha fazla bulaşmayalım ve kampanya sloganı olan “önce ABD” sözümüze sadık kalalım istikametinde bir süreç izliyor.

Kötü kaidelerde olsam bile
Ne ürktüm ne de yüksek sesle ağladım
Bahtın pervasız darbelerinde bile
Kana bulansa da başım, eğilmedi asla
Bu gazap ve gözyaşı yerinin ötesinde

Görünmez gölgelerin dehşetinden öteki bir şey
Ve beni bulur o yılların tehdidi
Bulacaktır da korkusuz
Kapı ne kadar dar olsa da
Cezalarım ne kadar ağır olsa da
Yazgımın efendisi benim
Ruhumun kaptanı benim

-İnvictus, William Ernest Henley

Bu şiir çok hoş fakat bahtımızın efendisi olmak kimi hudutlara kadar geçerli.

Peki, ne yapmalı? Küçük büyük fark etmez kişisel yatırımcı aslında bu tip durumlarda performansı benchmark ile ölçülen profesyonellerine göre avantajlı durumda olduğunu söyleyebiliriz. Frank’in ikilemini, ferdî yatırımcı piyasadan geçimlerini sağlamıyorsa, yaşamalarına gerek olmadığı kanaatindeyiz. Sonuç prestijiyle bu son çatışmalar öncesinde de stagflasyonist risklere dikkat çekmeye çalışıyorduk. Son olayların, bu riski daha da arttırdığını söyleyebiliriz. Hasebiyle piyasa görüşlerimizde bir değişiklik yok ve bunların ne olduğunu en son geçen hafta söz etmiştik. Piyasalara ihtiyatlı yaklaşmaya devam ediyoruz ve altın en favori varlıklardan biri olmaya devam ediyor. Ümit ediyoruz ki en makûs senaryolar gerçekleşmez. Tekrar de yaz sıcak geçecek ve güneş gözlüklerini takmak için geç değil.

Yasal Uyarı

Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti; aracı kurumlar, portföy idare şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri ortasında imzalanacak yatırım danışmanlığı kontratı çerçevesinde sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler, yorum ve tavsiyede bulunanların şahsî görüşlerine dayanmaktadır. Bu görüşler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, yalnızca burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.

Yapı Kredi Yatırım