Ortadoğu’da artan askeri tansiyon, ABD’nin bölgeden kademeli olarak çekilmesiyle birlikte yeni bir güç istikrarı doğurdu. İsrail’in İran’a yönelik son saldırısı, bölge ülkelerinin güvenlik gereksinimlerini artık kendi başlarına karşılama kararlılığını simgeliyor. Eski MI6 Başkanı ve Birleşmiş Milletler’de Birleşik Krallık Büyükelçisi olarak vazife yapmış bir diplomatik kaynak tarafından yapılan değerlendirmelere nazaran, İsrail bu atakla hem istihbari kabiliyetlerini hem de operasyonel kapasitesini sergilemiş durumda.

İranlı üst seviye kumandanların, meskenlerinde insansız hava araçlarıyla maksat alınarak etkisiz hale getirilmesi, İsrail’in İran’ın iç bölgelerine sızabilme kabiliyetini de ortaya koymuştur. Bu sistem, Ukrayna’nın Rusya toprakları içinde gerçekleştirdiği sabotaj operasyonlarını anımsatmaktadır. Taarruzların akabinde İran’ın nükleer programında ne ölçüde bir gerileme yaşandığı şimdi netleşmemiş olsa da, İsrail’in “çim biçme” stratejisini –yani periyodik askeri müdahalelerle İran’ın nükleer kapasitesini baskılama yaklaşımını– sürdürmeye devam edeceği düşünülmektedir.

Saldırıların şimdi sona ermediği ve şayet İran’a ilişkin güç altyapıları amaç alınırsa, Basra Körfezi’ndeki petrol akışı başta olmak üzere çok daha geniş çaplı misillemelerin gündeme gelebileceği belirtilmektedir. Fakat şu ana kadar gelinen noktada, İsrail’in operasyonel amaçlarına ulaşmakta olduğu anlaşılmaktadır.

İran İçin Büyüyen Bedel: Stratejik Yalnızlık ve İçsel Baskılar

İran’ın mevcut duruma düşmesinde, rejimin izlediği siyasetlerin belirleyici olduğu kıymetlendirilmektedir. Askeri gaye dışında yorumlanamayacak bir nükleer programda ısrar edilmesi, bölge genelinde milis kümelere silah ve finansman sağlanması ve bu kümeler üzerindeki denetim eksikliği, Tahran’ı kırılgan hale getirmiştir. 7 Ekim 2023’te Hamas tarafından İsrail’e yönelik gerçekleştirilen akının, İran’ın direkt çıkarlarına ziyan verdiği düşünülmektedir.

İçeride ise ülkenin genç, eğitimli ve teşebbüsçü nüfusu, rejimin neden olduğu ekonomik ve toplumsal geri kalmışlıktan giderek daha fazla rahatsızlık duymaktadır. İran İslam Devrimi’nin kırk yılı aşkın müddettir devam eden tesirleri, geniş halk kesitleri tarafından başarısızlık olarak yorumlanmaktadır.

Başbakan Binyamin Netanyahu’nun sonuncu maksadının İran rejimini devirmek olduğu değerlendirilse de, dış müdahaleler ekseriyetle halkın rejimin gerisinde kenetlenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle İran’daki en gerçekçi rejim tehdidinin sokaklardan geldiği, dışarıdan gelen davetlerin ise karşıt tepebileceği öngörülmektedir.

İran rejiminin memleketler arası dayanak açısından da sonlu hareket alanı bulunmaktadır. 2015 yılında Suriye’de Esad rejimini kurtarmak için devreye giren Rusya’nın, Ukrayna’daki savaş nedeniyle bugün emsal bir müdahaleyi gerçekleştirme kapasitesine sahip olmadığı düşünülmektedir. Çin’in ise İran ile ticari ve teknolojik ilgiler sürdürmesine rağmen, güvenlik manasında müdahil olma niyeti taşımadığı bilinmektedir.

Rejimin Çöküşü Durumunda Muhtemel Senaryolar ve Bölgesel Etkiler

İran’da rejimin bir biçimde zayıflaması ya da çökmesi halinde, ortaya çıkacak tabloya dair önemli belirsizlikler kelam bahsidir. Silahlı ve örgütlü bir muhalefetin bulunmaması, rejim sonrası periyotta askeri ögelerin öne çıkma ihtimalini artırmaktadır. Bu tıp bir senaryoda, İran’ın dış siyasette daha az tehditkar lakin içeride daha otoriter bir çizgiye yönelmesi beklenebilir.

Daha karanlık bir senaryo ise ülkenin Libya, Suriye, Yemen yahut Somali örneklerinde görüldüğü üzere parçalanmasıdır. İran’ın çok uluslu ve çok etnisiteli yapısı, bu ihtimali daha da güçlendirmektedir. Kürtler, Araplar, Beluçlar ve Azeriler üzere toplulukların kendi etnik kimlikleri etrafında tekrar örgütlenmesi durumunda, ülkenin büyük ölçekli bir dağılma sürecine sürüklenebileceği bedellendirilmektedir.

Son yirmi yılın deneyimi, otoriter rejimlerin çöküşünün otomatik olarak demokratik ve istikrarlı bir idareyle sonuçlanmadığını göstermektedir. Irak örneğinde dahi, Saddam Hüseyin’in devrilmesinin akabinde istikrarın sağlanması yaklaşık 20 yıl almıştır. İran’ın daha karmaşık etnik ve toplumsal yapısı göz önüne alındığında, bu türlü bir sürecin çok daha yıkıcı olabileceği düşünülmektedir.

ABD’nin Bölgeden Çekilmesi ve Güç Boşluğunun Bölge Ülkelerince Doldurulması

İsrail’in saldırısı, birebir vakitte ABD’nin Ortadoğu’daki rolü hakkında da değerli soruları beraberinde getirmektedir. Netanyahu ile ABD Başkanı Donald Trump arasındaki şahsî münasebetlerin aralıklı olduğu, Trump’ın diplomasi ve müzakere odaklı yaklaşımının Netanyahu tarafından dikkate alınmadığı anlaşılmaktadır.

Trump idaresi, İran ile bir cins mutabakat arayışına girmiş olsa da, İsrail’in askeri müdahalesi bu süreci fiilen sekteye uğratmıştır. Tel Aviv idaresi, mümkün bir “yarım yamalak” mutabakatın yaratabileceği stratejik riskleri bertaraf etmek ismine inisiyatifi direkt ele almıştır.

Bu durum Körfez ülkeleri tarafından da dikkatle izlenmektedir. Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman başta olmak üzere bölge önderlerinin Trump’la temaslarını sürdürdüğü, fakat bu temasların artık tam bir itimat alakasına dayanmadığı belirtilmektedir. ABD’nin Çin’le yaşadığı jeopolitik tansiyonların gölgesinde, Ortadoğu’daki yükünü daha da azaltması beklenmektedir.

Sonuç olarak, İsrail’in İran’a yönelik müdahalesi sadece iki ülke ortasındaki tansiyonu değil, bölgesel güvenlik mimarisinin dönüşümünü de gözler önüne sermektedir. ABD’nin çekilmekte olduğu alanda boşluğu artık bölge ülkeleri doldurmakta, bu yeni tertipte her ülke kendi çıkarlarını korumak ismine daha bağımsız ve cesaretli adımlar atmaktadır.