Son bir haftada açıklanan makroekonomik datalar bize uygulanan programın tesirleri, yarattığı maliyet ve başarısı hakkında daha net bir fotoğraf sunuyor.

Türkiye iktisadında çeyrekten çeyreğe büyüme 2024’ün son üç ayında %1,7 iken 2025 birinci çeyrekte bariz formda yavaşlayarak %1,0’e geriledi. Evvelki çeyreğe nazaran tarım dalındaki %2,8 daralma, imalat sanayiindeki zayıf %0,1 büyüme Şimşek programının gerçek dala tesirleri açısından ayna tutucu. Başka yandan evvelki çeyreğe nazaran inşaatın %2,2 büyümesi ve hizmetlerin %0,8 artması da kaynak kullanım alanlarını yansıtıyor.

Geniş tarifli işsizlik nisan ayında evvelki düzeyi %28,8’den %32,2’ye çıktı. Neredeyse her üç bireyden birinin işsiz, iş bulmaktan ümitsiz kenara çekilmesi manasına geliyor. Çalışabilir nüfustaki aylık artışa karşın (+43bin) hem işgücünün (-114bin) hem de istihdamın (-316bin) azalması manşet işsizlik oranını da %8,0’den %8,6’ya fırlamış görünüyor.

14 aydır daralma bölgesinde seyreden imalat sanayi PMI endeksi mayıs ayında 47,2’ye inerek küçülme eğilimini sertleştirdi.

Tüm bu sayıların anlattığı gerçek, Şimşek siyasetleri eşliğinde enflasyondaki yavaş ve sonlu düşüşün, işçi kesitler ve sanayi kesimi üzerindeki baskıyı giderek artırdığı. Buna rağmen kamu, inşaat ve finans bölümleri bu bedeli eşit biçimde paylaşmıyor.

2023’ten bu yana uygulanan faiz artışları ve kredi kısıtlamalarıyla iç talep daraltılmakta, Türk Lirası’na gerçek bedel kazandırılarak enflasyonun bu yolla baskılanması hedefleniyor. Lakin neredeyse iki yıla yayılan bu süreçte, kamu harcamalarının verimliliğini artırmaya dönük önemli bir adım atılmadı.

Bu program çerçevesinde, olağan koşullarda büyümenin itici gücü olması gereken endüstrinin GSYH içindeki hissesi 2023’ün birinci çeyreğinde %25,3 iken, 2025’in birinci çeyreğinde %19,2’ye kadar geriledi. Tıpkı periyotta tarımın hissesi %2,6’dan %2,2’ye düşerken, inşaatın hissesi %5,4’ten %6,2’ye yükseldi.  Kamu harcamalarının hissesi da %13,6’dan %15,5’e yükseldi.

Birçok iktisatçının yerinde tespitiyle, Türkiye iktisadı bugün “yağ değil, kas eriterek” zayıflayan sıhhatsiz bir sürecin içine sürüklenmiş durumda. Meğer istikrar programlarının asıl hedefi, üretimi artırarak halkın refahını kalıcı biçimde yükseltmek olmalı. Lakin mevcut durumda, Mehmet Şimşek’in finansal piyasa odaklı programı bu temel gayesi ıskalayarak ağır toplumsal ve ekonomik maliyetler yaratıyor.

Son periyotta başta büyük sanayi ve ticaret odaları olmak üzere gerçek kesimden gelen ikazlar ve şikâyetler, bu “kas kaybı”na dair önemli bir yansıyı yansıtıyor. Cari bedeli 1,4 trilyon dolara ulaşan Türkiye iktisadına karşılık, sırf 30 milyar TL’lik Kredi Garanti Fonu dayanağı ilanı tenkitleri dindirmeye yetmeyince, Sanayi ve Teknoloji Bakanı da kamuoyunun karşısına büyük isimli bir “Türkiye Yüzyılı Kalkınma Hamlesi” ile çıktı.

Ancak bu “hamle”, global ticaretteki kalıcı bölünmeler, yapay zekânın doğurduğu riskler ve fırsatlar ile iklim krizinin çerçevesi içinde Türkiye gerçek dalının nasıl dönüşeceğine dair hiçbir somut tahlil sunmuyor. İstihdamın nasıl korunacağı, çalışana nasıl marifet ekleneceği ya da üretimin paha yaratarak nasıl sürdürülebilir kılınacağı bahislerinde elle tutulur bir yaklaşım yok. Kelam konusu teklif, ciddiyetten uzak bir biçimde sırf ucuz kredi vaadinin ötesine geçemiyor.

Oysa Türkiye’nin gerçek bir ekonomik sıçrama yapabilmesi için, sanayi odaklı bir kalkınma atılımının dar ve vizyonsuz “ucuz kredi” anlayışından kurtulması koşul. Bu atak, teknoloji ve dijitalleşme merkezli yeni bir sanayi siyaseti olarak kurgulanmalı. Yalnızca makroekonomik istikrar tedbirleriyle yetinilmemeli; bunun ötesinde beşerî sermayeye yatırım yapılmalı, her çocuğun erişebileceği kaliteli kamu eğitimi sağlanmalı, hukukun üstünlüğü tesis edilmeli. Ayrıyeten, hedef/ürün/değer zinciri/lojistik odaklı çağdaş bir teşvik sistemi kurulmalı. Bütün bu yapı, iklim yasası çerçevesinde teknoloji odaklı sanayi odaklı kalkınmayı, refahın tekrar paylaşımını destekleyecek formda tasarlanmalı.

Sadece 19 Mart’tan bu yana yaşananlara değil, 2018’de Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçişten beri her alanda daima aşınan kurumsal kapasiteye bakıldığında bile, insan hayatına direkt dokunacak bu gerekli dönüşümün mevcut iktidar takımları eliyle gerçekleşmesinin imkânsız olduğu açıkça görülüyor.

Kaynak:  BirGün Gazetesi

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]