Türkiye iktisadı, yılın ikinci çeyreğine ait öncü göstergelerle birlikte bir yavaşlama devrine girdiğine dair güçlü sinyaller veriyor. Haziran ayına ilişkin İktisadi Yönelim Anketi (İYA), Gerçek Kesim İtimat Endeksi (RKGE) ve kapasite kullanım oranı (KKO) dataları, bilhassa imalat endüstrinde barizleşen üretim ve talep kaybına işaret ediyor. Son periyotta artan global ve yurt içi belirsizliklerin beklentiler üzerindeki olumsuz tesiri devam ederken, Merkez Bankası’nın (TCMB) çıktı açığı iddiaları de bu yavaşlamayı takviyeler nitelikte.

Güven Endekslerinde Düşüş Devam Ediyor

Reel Kesim İnanç Endeksi (RKGE): İmalat endüstrisinin genel gidişatını yansıtan RKGE, nisan ve mayıs aylarındaki düşüşün akabinde haziranda da gerileyerek tarihî ortalamasının altında seyretti. Bu, ikinci çeyrekte imalat endüstrinde gözle görülür bir zayıflığın yaşandığının altını çiziyor. Aylık düşüşte, genel gidişatın yanı sıra son üç aya ait toplam sipariş endekslerindeki gerilemeler belirleyici oldu. Bilhassa yurt içi ve yurt dışı piyasalardaki belirsizliklerin artmasıyla üretim hacmi ve ihracat sipariş beklentilerindeki düşüşler telaş yaratmaya devam ediyor.

Sektörel İtimat Endeksleri (SGE): Yılın birinci çeyreğinde artış gösteren sektörel itimat endeksleri, mayıstaki hudutlu güzelleşmenin akabinde haziranda karmaşık bir tablo çizerek birinci çeyrek ortalamasının altında kaldı.

• Hizmet kesimi inanç endeksi aylık bazda hafif bir düzgünleşme gösterse de, geleceğe yönelik talep beklentileri gerilemeye devam etti. Bu durum, daldaki toparlanmanın şimdi kalıcı olmadığını gösteriyor.
• Perakende dalı inanç endeksi haziranda bariz bir düşüşle Eylül 2024’ten bu yana en düşük düzeyine indi. İç talepteki zayıflama sinyallerini doğrulayan bu gelişme, bilhassa gelecek üç aylık satış beklentilerindeki keskin düşüşle perakende kesiminin önündeki zorlukları ortaya koyuyor.
• İnşaat kesimi itimat endeksi de haziran ayında geriledi ve mayıstaki güçlü artışın kalıcı bir toparlanmaya dönüşmediğini gösterdi.

Özetle, hizmet, perakende ve inşaat bölümlerindeki inanç endekslerinin tamamı ikinci çeyrekte hem tarihî hem de birinci çeyrek ortalamalarının altında kalarak, ekonomik faaliyette dallar geneline yayılan bir yavaşlamanın sinyalini verdi. Bu görünüm, TCMB’nin son Enflasyon Raporu’nda yer alan potansiyel altı çeyreklik büyüme iddialarıyla de uyumlu bir tablo çiziyor.

Kapasite Kullanım Oranında Düşüş Eğilimi

Kapasite Kullanım Oranı (KKO): İmalat endüstrinde üretimdeki zayıflığın bir öbür göstergesi olan mevsimsellikten arındırılmış KKO, haziranda aylık 0,7 puan düşüşle %74,4 düzeyine geriledi. Bu bedel, tarihi ortalamasının 1,9 puan altında kalarak imalat endüstrinin ana eğilimindeki zayıflığın sürdüğünü teyit etti.

Ölçek bazında incelendiğinde, KKO’daki düşüşün küçük, orta ve büyük ölçekli firmaların tamamında yaşandığı görüldü. Bilhassa küçük ölçekli firmalarda Aralık 2020’den bu yana en düşük düzeye gerilemesi dikkat cazibeli. Mal kümeleri bazında ise dayanıksız tüketim mallarında hudutlu bir artış gözlenirken, başka tüm kümelerde düşüş kaydedildi. Bilhassa orta malı KKO’sunun Mart 2023’ten bu yana en düşük düzeye gerilemesi, üretimdeki yavaşlamanın girdi tarafında da hissedildiğini gösteriyor.

Sektörel ayrıntıda, imalat sanayi KKO’sundaki düşüşte taşıt dalı, makine ve ekipman, elektrikli teçhizat üzere kıymetli bölümlerdeki gerilemeler tesirli oldu. Sanayi üretimi ve ihracatta yüksek hisseye sahip besin ve giysi bölümlerinde de KKO’lar azaldı.

Ancak kimi istisnalar da mevcut: ana metal endüstrinde KKO aylık bazda artarak son dört ayın en yüksek düzeyine çıktı. Savunma sanayi araçlarının yer aldığı öteki ulaşım araçları dalında ise KKO, mayıs ayındaki artışın akabinde haziranda da yükselişini sürdürerek son 11 ayın tepesine ulaştı ve tarihi ortalamasının üzerine çıktı. Bu durum, bu bölümün sanayi üretimine tekrar yüksek katkı yapabileceğine işaret ediyor. Öte yandan, dokuma dalında KKO, yaklaşık iki yıl sonra birinci sefer %70 düzeyinin altına geriledikten sonra haziranda hudutlu bir toparlanma gösterse de zayıf seyrini korudu.

İktisadi Yönelim Anketinden Gelen Başka Bulgular

Üretim Hacmi ve Siparişler: Son üç aylık üretim hacmi sorusu, mayıstaki yatay seyrin akabinde haziran ayında yine düşüşe geçerek uzun devir ortalamasının epeyce altına indi. Bilhassa yatırım mallarındaki besbelli azalış dikkat çekerken, çeyreksel bazda da ikinci çeyrekte genel bir üretim hacmi azalışı kelam konusu.

Kayıtlı iç piyasa siparişleri haziranda azalarak iç talepteki ivme kaybının sürdüğüne işaret etti. İhracat siparişleri ise üç aylık düşüşün akabinde haziranda yatay seyrederek tarihî ortalamaların altında zayıf bir görünüm sergiledi. Yatırım mallarında hem iç hem de dış piyasa siparişlerinde bariz azalışlar gözlendi.

İstihdam ve Yatırım Eğilimi: İstihdam eğilimi, mayıstaki artışın akabinde haziranda yine geriledi. Yatırım eğilimi ise dört aylık düşüşün akabinde hudutlu bir artış gösterse de evvelki aylardaki kayıpları telafi edemedi. Bu göstergeler, firmaların geleceğe yönelik istihdam ve yatırım kararlarında ihtiyatlı davrandığını ortaya koyuyor.

Beklentiler: İmalat sanayi firmalarının dış sipariş beklentilerinde son beş aydır düşüş devam ediyor. İç piyasa sipariş beklentileri haziranda artış gösterse de, hem iç hem de dış sipariş beklentileri son dört aydır uzun vadeli ortalamalarının altında seyrediyor. Maliyet ve fiyatlamalara ait beklentiler de haziranda gerilemeye devam etti. İmalat endüstrinin gelecek 12 ay ÜFE yıllık enflasyon beklentisi ise aylık bazda azalarak %37,2 düzeyinde gerçekleşti; lakin bu beklenti mevcut ÜFE enflasyonunun epeyce üzerinde kalmaya devam ediyor. Emtia fiyatlarındaki mümkün yükselişler, bu beklentiler üzerinde üst taraflı risk oluşturabilir.

Tüm bu öncü göstergeler, Türkiye iktisadının ikinci çeyrekte büyüme suratında bir yavaşlama eğilimine girdiğini ve bu durumun kesimler geneline yayıldığını açıkça ortaya koyuyor. Enflasyonla gayret ve makroekonomik istikrarın sağlanması ismine atılacak adımların, bu yavaşlama sinyalleri ışığında dikkatle kıymetlendirilmesi büyük ehemmiyet taşıyor.

Kaynak:  Akbank Ekonomik Araştırmalar

Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Raporlarımız kurumsal müşterilere yöneliktir. Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]