Yeraltındaki Amaç: Fordo Tesisinde Kraterler Fakat Net Sonuç Yok

ABD tarafından İran’ın Fordo nükleer zenginleştirme tesisine düzenlenen hava saldırısının akabinde, yerin yüzlerce metre altında yer alan bu stratejik yapının ne ölçüde hasar aldığı hâlâ netlik kazanmadı. Maxar Technologies tarafından sağlanan uydu manzaraları, akın sonrası yüzeyde çok sayıda büyük krater ve gri-mavi renkli kül katmanı olduğunu ortaya koyarken, tesisin girişlerinin toprak ve molozla kapandığı görüldü. Lakin bu işaretler, taarruzun hedeflenen altyapıyı yok edip etmediği konusunda kâfi bilgi sağlamıyor.

ABD, bu operasyonda birinci defa 30.000 pound (yaklaşık 13.600 kg) tartısındaki GBU-57 “Massive Ordnance Penetrator” sığınak delici bombaları savaşta kullanarak yeraltındaki Fordo kompleksine direkt saldırdı. Yetkililer, toplamda 12 bomba kullanıldığını açıkladı. Bu çeşit mühimmatın, klâsik füzelerin ulaşamayacağı derinlikteki yer altı tesislerini etkisiz hale getirmek üzere tasarlandığı biliniyor.

Ancak uydu manzaraları ve açık kaynak dataları şimdi net bir yıkım raporu sunmakta yetersiz kalıyor. Tahrip edilen yüzey yapılarının ötesinde, taban altındaki zenginleştirme salonlarına ne ölçüde ziyan verildiği şimdi bilinmiyor. Uzmanlar, kesin değerlendirmenin fakat milletlerarası gözlemcilerin bölgeye erişim sağlamasıyla mümkün olacağını belirtiyor.

Uluslararası Kontrol ve Bilgi Eksikliği: Nükleer Program Ne Durumda?

Fordo, İran’ın en hassas nükleer tesislerinden biri olarak biliniyor. Yerin yüzlerce metre altında, beton ve dağ kayaçlarıyla korunmuş bu tesisin, klâsik mühimmatla imha edilemeyeceği uzun müddettir lisana getiriliyordu. Fordo’da 2.000’in üzerinde santrifüj bulunduğu kestirim ediliyor ve bunların yaklaşık yarısı IR-6 tipi ileri teknoloji zenginleştirme makinelerinden oluşuyor. Bu sistemle İran, ayda bir nükleer silah üretmeye yetecek seviyede yüksek saflıkta uranyum üretebiliyor.

Uydu imajlarına nazaran, atak öncesi Fordo’ya giden yol üzerinde çok sayıda kargo aracı görülmüş ve bu araçların akından bir gün evvel bölgeden yaklaşık bir kilometre uzağa çekildiği saptanmış durumda. İran basınında çıkan haberlere nazaran, akın öncesinde kimi değerli ekipmanların tesisten çıkarıldığı belirtiliyor. Lakin bu ekipmanların santrifüjleri kapsayıp kapsamadığına dair net bilgi paylaşılmadı.

Bu noktada kritik olan bir öbür konu ise İran’ın elinde binlerce yedek santrifüjün bulunması. Münasebetiyle tesisin büsbütün imha edilmemesi durumunda, İran’ın nükleer faaliyetlerine farklı bir noktadan ya da tıpkı tesisten kısa müddette devam edebileceği bedellendiriliyor.

Yetersiz Dataya Karşın “Başarı” Argümanı ve İhtiyatlı Bekleyiş

ABD Savunma yetkilileri, atağın muvaffakiyetle gerçekleştirildiğini ve gayelerin vurulduğunu tez etse de, bölgeden gelen birinci bilgiler ve milletlerarası kurumların açıklamaları bu hususta temkinli bir yaklaşımı tercih ediyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) yetkilileri, yüzeyde açık bir hasar olduğunu doğrularken, yeraltındaki hasarın boyutunu değerlendirmenin şu an için mümkün olmadığını vurguluyor.

Fordo üzere derin korunaklı tesislerde en zayıf noktaların çoklukla havalandırma tünelleri olduğu, ABD’nin bu noktaları amaç alarak yapıyı kullanılamaz hale getirmeye çalıştığı kestirim ediliyor. Lakin bu stratejinin ne kadar tesirli olduğu, tesisin mimarisi ve savunma tedbirleri nedeniyle şimdi belirlenebilmiş değil.

İranlı yetkililer ise taarruzun tesirini küçümseyen açıklamalar yapmakla birlikte, Fordo’ya dair teknik bir hasar değerlendirmesi paylaşmadı. İran Atom Enerjisi Kurumu yalnızca Fordo, Natanz ve İsfahan’daki nükleer tesislerin “vahşi bir taarruza maruz kaldığını” söz etmekle yetindi.

Yeni Devirde Belirsizlik Sürüyor

Fordo saldırısı, İran’ın nükleer programında yeni bir periyodu başlatmış olabilir. Fakat bu periyodun, akının boyutuna ve İran’ın teknik kapasitesine bağlı olarak nasıl şekilleneceği şimdi belirsizliğini koruyor. ABD’nin birebir gece Natanz tesisine de sığınak delici bombalarla atak düzenlediği, bu adımların İran’ın zenginleştirme kapasitesine darbe vurmayı hedeflediği söz ediliyor.

Ancak memleketler arası gözlemcilerin uzun mühlet alana giremeyecek olması, nükleer tesislerdeki durumun netleşmesini geciktiriyor. Bu müddet zarfında İran’ın üretimi tekrar başlatıp başlatmadığı, materyal transferi yapıp yapmadığı ya da yeni üretim çizgilerini devreye alıp almadığı üzere sorular cevapsız kalmaya devam edecek.