İsrail’in İran’a yönelik hava hücumlarının akabinde petrol fiyatları bu sabah %7’den fazla yükseldi. Bu durum jeopolitik meçhullüğü kıymetli ölçüde artırdı ve petrol piyasasının mümkün arz kesintileri için daha büyük bir risk primi fiyatlamasını gerektirdi.

İsrail, İran’ın hem nükleer tesislerine hem de askeri amaçlarına yönelik hücumlar düzenlemeye başladı. Bu ataklar ABD ve İran’ın nükleer müzakereleri sürdürdüğü bir periyoda denk geliyor. Kuşkusuz son vakitlerde bu görüşmelerde çok az ilerleme kaydedildiği ve her iki tarafın da birbirinden uzak olduğu görülüyordu. Fakat görüşmelerin bu hafta sonu da devam etmesi bekleniyordu. Bu son gelişmelerden sonra görüşmelerin devam edip etmeyeceği belirli değil. Ayrıyeten ABD’nin İran’a yönelik hücumlarda rastgele bir dahlinin olmadığını açıkladığını da belirtmek gerekir.

Yaşananlar değerli bir tırmanış ve geçen yıl İran’ın nükleer tesislerinin vurulduğu taarruzlardan farklı. Bu mutlaka İran’ın İsrail’e karşı bir tıp misilleme yapmasına yol açacaktır. Münasebetiyle daha fazla belirsizliğe yol açacak ve tırmanış nedeniyle bölgesel güç kaynaklarının kesintiye uğraması riskini arttıracaktır. Petrol arzında rastgele bir kesinti rapor edilmemiş olsa da, piyasanın daha büyük bir risk primini fiyatlamaya başlaması gerekiyor.

Ne kadar petrol arzı risk altında?

İran 3,3 milyon varil/gün ham petrol pompalayan ve 1,7 milyon varil/gün civarında ihracat yapan kıymetli bir petrol üreticisi. Tırmanışın devam ettiği bir senaryoda, İran petrol arzının kesintiye uğrayacağı bir durumu öngörmek çok sıkıntı değil. Bunun petrol piyasası üzerinde nasıl bir tesir yaratacağı, alt akım varlıklarının mı etkilendiğine yoksa orta akım ve üst akım varlıklarının mı gaye alındığına bağlı.

İkincisi, global piyasa üzerinde daha büyük bir tesire sahip olacak ve 1,7 milyon varil/gün ihracat arzını riske atacak. Bu da petrol piyasasını bu yılın ikinci yarısındaki fazlalıktan açığa itmek için kâfi olup fiyatların epey agresif bir halde üst istikametli revize edilmesine yol açacaktır. Bu senaryo Brent’in 80$/varil düzeyine çıkmasına neden olabilir, fakat biz fiyatların 75$/varil civarında sabitleneceğine inanıyoruz. Bu durum büyük ölçüde başka üreticilerden gelecek arz yansısına bağlı olacaktır.

Hürmüz Boğazı riski

Tırmanmanın devam ettiği bir senaryoda, Hürmüz Boğazı’ndan yapılan nakliyatta aksamalar yaşanma potansiyeli var. Bu da Basra Körfezi’nden petrol akışını etkileyecektir. Global deniz petrol ticaretinin neredeyse üçte biri Hürmüz Boğazı’ndan geçiyor. Petrol akışlarının bir kısmı Boğaz’dan kaçınmak için yönlendirilebilse de, yeniden de yaklaşık 14 milyon varil/gün petrol arzı risk altında kalacak. Bu akışlarda yaşanacak kıymetli bir kesinti, fiyatları 120 dolar/varil düzeyine çıkarmaya kâfi.

Kesintiler yıl sonuna hakikat da devam ederse, Brent’in yeni rekor düzeylere ulaşarak 2008’deki 150$/varil düzeyini aştığını görebiliriz. Hürmüz Boğazı’ndan yapılan sevkiyatta yaşanacak rastgele bir aksaklık da global LNG piyasası üzerinde kıymetli bir tesire sahip olur.

Küresel LNG ticaretinin yaklaşık %20’sini gerçekleştiren Katar, LNG ihraç etmek için bu rotayı kullanıyor. Ne yazık ki alternatif bir rota da yok. Bu durum global LNG piyasasını son derece sıkışık hale getirecek ve Avrupa gaz fiyatlarını değerli ölçüde yükseltecektir.

Olası arz eksiklikleri nasıl telafi edilir?

Herhangi bir değerli arz kesintisi petrol fiyatlarını manalı ölçüde yükseltir. Bu da muhtemelen dünya çapında hükümetlerin stratejik petrol rezervlerine başvurmasına neden olacaktır. Buna, SPR’sinde 400 milyon varilden fazla ham petrol bulunduran ABD’nin öncülük etmesi gerekir.

Diğer tahlil ise OPEC’in yedek üretim kapasitesini kullanması olacaktır. OPEC’in 5 milyon varil/günden fazla yedek kapasitesi var ve arzı tekrar devreye sokma sürecinde olsalar da, İran arzında yaşanacak bir kesinti onları bu arzı daha da süratli bir formda devreye sokmaya sevk edebilir. İran petrol arzında bir kayıp olması durumunda OPEC piyasaya bir tampon sağlayabilirken, tansiyonun yayılması durumunda bunun daha sıkıntı hale geldiğini belirtmek kıymetli.

Diğer yandan yedek üretim kapasitesinin büyük kısmı Basra Körfezi’nde bulunuyor. Münasebetiyle, Hürmüz Boğazı’ndan petrol akışında kesintiler görürsek, bu yedek üretim kapasitesi global petrol piyasasına çok az yardımcı olabilir. Boğazın kıymeti göz önünde bulundurulduğunda, rastgele bir aksaklık, bu tıkanma noktasındaki güç akışının önemli biçimde kesintiye uğramamasını sağlamak için global olarak daha koordineli bir karşılık verilmesine yol açacaktır.

Jeopolitik risk, doların kısa periyodik toparlanmasına imkan sağlıyor

İsrail’in İran’ın nükleer tesislerine saldırmasının akabinde dolar bu sabah genel olarak güçlendi. Bu jeopolitik risk ve döviz piyasasından kaynaklanan ana tesir kanalı, İsrail’in saldırısından bu yana yaklaşık %8 oranında yükselen petrol fiyatları. Öteki şartlarda, DXY’nin yükselişi, şimdiye kadar gördüğümüz gece düşük düzeylerinden yaklaşık %0,75’lik toparlanmadan çok daha büyük olacaktı, zira dolar pay senetleri ve tahvillerdeki olumsuz şoktan da yararlanacaktı. Lakin USD’nin klâsik korelasyonları son vakitlerde ortadan kalktı ve S&P 500 vadeli süreçlerindeki %1,5’lik düşüşün karları sınırlamaya daha fazla katkıda bulunduğu mümkün.

Bu etapta döviz piyasası için en değerli olan, Orta Doğu’daki gerginliğin petrol fiyatları üzerindeki tesirinin derinliği ve mühleti. Evvelki İsrail-İran gerginliklerinden en kıymetli fark, bu kere nükleer tesislerin amaç alınmış olması. Petrol üretimi şimdilik etkilenmiş görünmese de, İran’ın global petrol arzındaki kritik rolü nedeniyle piyasalar daha büyük bir risk primi eklemek zorunda. Bir sonraki kıymetli risk, daha fazla gerginliğin Hürmüz Boğazı’nda aksaklıklara yol açıp açmayacağıdır. Bu durum, OPEC’in yedek kapasitesinin birçoklarının bulunduğu Basra Körfezi’nden gelen akışları önemli biçimde etkileyebilir.

Şu anda durumu varsayım etmek sıkıntı olsa da, İsrail daha fazla akın yapılacağını duyurdu ve İran’ın misillemesi zayıf da olsa başladı. Riskler, son periyottaki olayların bilakis, artık daha kesin bir halde uzun periyodik bir gerginlik devrine işaret ediyor. Ve bunun dolar üzerindeki baskıyı biraz daha azaltmaya devam edebileceğini düşünüyoruz. ABD, çok fiyat artışlarını frenlemek için petrol rezervlerine müdahale edebilir, lakin ham petrole eklenen yeni risk primi, ABD’deki gümrük vergilerinin fiyatlar üzerindeki tesirinin büyük kısmının gerçekleşeceği bir periyotta enflasyon risklerinin arttığı manasına geliyor.

Yumuşak TÜFE verisine karşı doların olumsuz yansısının abartılı olduğunu düşünmüştük ve yeni jeopolitik tansiyonlar, Fed’e ihtiyatlı kalması için bir diğer argüman sunuyor.

Euro, güç fiyatlarının yükselmesine neden olan jeopolitik şokları ekseriyetle sevmez ve bu nedenle İsrail’in İran’a saldırısının akabinde erken fiyat hareketlerinde JPY ve CHF’den ayrıldı. Bu, EUR/USD’deki gergin uzun durumların çözülmesi için bir tetikleyici.

Avrupa Merkez Bankası açısından, petrol piyasasındaki dalgalanma, daha fazla gevşeme konusunda ihtiyatlı halini destekliyor ve döngünün son 25 baz puanlık indiriminin 3. çeyrek yerine 4. çeyrekte gerçekleşme mümkünlüğünü artırıyor. Bu durum, mevcut piyasa tercihini yansıtıyor.

Her halükarda, tüm bunların para siyaseti açısından ne manaya geldiğini daha âlâ anlayabilmek için önümüzdeki hafta ECB yetkililerinin açıklamalarını beklememiz gerekecek. Süratle değişen jeopolitik durum göz önüne alındığında, şimdi bir sonuca varmak için muhakkak çok erken.

EUR/USD bu durumu yakından takip edecek ve bunu öncelikle petrol fiyatları kanalından yapacaktır. Fakat, bu parite için başlangıç noktasının esasen epey yüksek olduğunu ve 1,14-1,15 aralığına geri dönmesinin büsbütün uygun olduğunu düşünüyoruz.

ING