Başkan Donald Trump, 2 Nisan’da açıkladığı yeni gümrük tarifelerini, ABD ile ticaret ortakları ortasındaki dengeyi sağlamak hedefiyle tasarlanmış, pragmatik ve “karşılıklı” bir ticaret siyaseti olarak sundu. Fakat gelişmekte olan ekonomilerden yapılan ithalata yönelik bu tarifeler ne karşılıklıdır ne de stratejik olarak sağlam bir temele dayanmaktadır. Yeni tarifeler, bu ülkelerin ABD’den yapılan ihracata uyguladığı oranları yansıtmadığı üzere, fakir ülkelerdeki tarife rejimlerini şekillendiren son derece farklı ekonomik şartları ve mali gerçeklikleri de dikkate almamaktadır. Ayrıyeten, kurumsal kapasite, doğal kaynaklar ve coğrafik şartlar üzere temel gerçeklikler de göz arkası edilmektedir. ABD’nin kalkınma yardımlarında yaptığı kesintilerle birlikte bu tarifeler, ABD’nin gelişmekte olan dünyadaki prestijine potansiyel olarak onarılamaz ziyanlar verebilir.

Öncelikle, bu tarifeler “karşılıklı” değil.

“Karşılıklı” tarifeler, ticaret ortağının ABD ihracatına uyguladığı oranların aynısının, o ülkeden ithal edilen eserlere uygulanması manasına gelir — yani kolay bir karşılıklılık. Vietnam’ın 2024 yılında uyguladığı ortalama en çok kayrılan ülke (MFN) tarifesi %9,4’tü. Vietnam için “karşılıklı” bir tarife bu durumda %9,4 civarında olurdu, Trump’ın 2 Nisan’da açıkladığı %46 değil. Bu yeni tarifeler, en yeterli ihtimalle, ABD’nin bu ticaret ortaklarıyla ikili ticaret açığını teorik olarak (ve gerçekçi olmayan şekilde) ortadan kaldıracak düzeyin yaklaşık yarısıdır. Bu maksadın makul bir siyaset gayesi olup olmadığı tartışılabilir, lakin değildir. Bu tarifelere “karşılıklı” demek, bir ineğe “at” demek üzeredir.

Ekonomik felç yaratma potansiyeli

Elbette, bu hesaplanan oranlar tarifelerin yaratacağı ekonomik şokun bu ülkelerin ekonomilerini felç edebileceğini ve ABD ihracatına olan taleplerini düşürebileceğini hesaba katmamaktadır. Gelişmekte olan birçok iktisatta ABD mallarına olan talep zati sonludur zira ABD, gelişmiş bir iktisat olarak, çoklukla daha değerli ve sermaye ağır mallar ihraç eder — ki bu da fakir ülkelerde doğal olarak sonlu bir üretim kapasitesine sahiptir. ABD tarım eserleri bir istisnadır, fakat gelişmekte olan birçok ülkede temel besin hususlarına olan talep bile zayıftır — bunun da nedeni yoksulluk ve geçimlik tarıma bağımlılıktır. Üstelik, artan ABD tersi hisler nedeniyle ABD mallarına olan talep daha da düşebilir, ki bu durum Kanada ve Danimarka’da halihazırda boykotlar biçiminde görülmektedir.

İkinci olarak, birçok gelişmekte olan ülke yüksek tarifeleri mecburiyetten uygular, tercihten değil.

Bu ülkeler sırf nakit derdi çekmiyor; tıpkı vakitte gelişmiş ekonomilere kıyasla çok daha az idari ve bürokratik kapasiteye sahiptirler. Giriş limanlarında kolaylıkla tahsil edilebilen vergiler, gelişmiş ülkelerdeki üzere gelir, bordro ya da katma kıymet vergileri üzere karmaşık vergi çeşitlerine nazaran çok daha kolay uygulanabilir. Elbette, tarifelere bağımlılık bu ekonomilerde önemli bozulmalara neden olur. Gelişmekte olan ülkelerin siyaset yapıcıları bunun farkındadır. Lakin buna karşın yüksek tarifeleri sürdürmeleri, ticaret siyaseti eksikliğinden değil, zorlayıcı mali gerçekliklerden kaynaklanmaktadır.

Tarım ürünleri  ne olacak?

Üçüncü olarak, Trump idaresinin önerdiği tahlil — tarifelerin gerisinde üretimin ABD’ye kaydırılması — pratikte uygulanamaz, zira gelişmekte olan ülkelerin birçoğu yalnızca hammaddenin ve tarım eseri ihracatı yapmaktadır. Örneğin Fildişi Kıyısı, ki bu durumda ismini “Kakao Sahili” olarak değiştirmek yerinde olurdu: Global kakao üretiminin neredeyse yarısından sorumlu ve kakao, ülkenin ABD’ye yaptığı ihracatın yaklaşık %76’sını oluşturuyor. Bu durum neredeyse büsbütün coğrafyayla ilgilidir: Bu bölümü ABD’ye “taşımak” sadece mantıksız değil, sözün tam manasıyla imkânsızdır. ABD’nin Fildişi Kıyısı eserlerine uyguladığı yeni %21’lik tarife bunu değiştiremez.

Aynı durum kahve, karabiber, muz, palm yağı ve birçok mineral eser için de geçerlidir (bazıları muaf tutulmuş olsa da). Tişört ve ucuz ayakkabı üretimini tarifelerle tekrar ABD’ye kazandırmak akla yatkın olmayabilir lakin en azından mümkündür. Lakin coğrafik ve iklimsel gerçeklikler nedeniyle mümkün olmayan alanlarda, yerli endüstriyi destekleme üzere bir argüman geçerli olamaz.

SONUÇ

Trump idaresi, tarifeleri hükümet gelirini artırmak, endüstriyi geri getirmek ve ikili ticareti dengelemek için bir araç olarak görüyor. Bu gayelerin pahası üzerine uygun niyetli tartışmalar yapılabilir. Fakat, ABD’de karşılığı olmayan eserleri üreten gelişmekte olan ekonomilere harikulâde yüksek tarifeler uygulandığında, bu tarifeler sadece ABD kalkınma yardımlarında yapılan kesintilerle aslında güç durumda olan fakir ülkelere ziyan verecek — ve birebir vakitte ABD tüketicilerine. Ayrıyeten, bu tarifeler ABD ihracat pazarlarını da daraltabilir. Bu, karşılıklılık değildir. Ve gelişmekte olan dünyada ABD’nin ulusal çıkarlarını teşvik edecek bir yol da değildir.